Waarom meisjes extra hard geraakt worden in een crisis

Waarom richten jullie je op meisjes? Waarom lopen meisjes bij een crisis meer gevaar dan jongens? Het zijn vragen die we vaak krijgen bij Plan International. Het korte antwoord luidt: omdat meisjes helaas worden achtergesteld in de landen waar we werken. En als er een crisis uitbreekt wordt die ongelijkheid vergroot. In situaties waar de druk op mensen toeneemt, trekken meisjes aan het kortste eind. Wij vinden dat er geen ongelijkheid moet bestaan tussen meisjes en jongens. En dus ook niet in een crisissituatie. Daarom hebben wij altijd extra aandacht voor meisjes. Dat is hard nodig, want meisjes merken de gevolgen de rest van hun leven.

“Ik hoorde harde geweerschoten en bommen. Een legervliegtuig vloog over ons huis en schoot op sluipschutters die op de daken lagen. Het was heel beangstigend.” De twaalfjarige Ansam vluchtte met haar familie halsoverkop uit Khartoem, de hoofdstad van Sudan, voor het geweld: “We zaten in een propvolle vrachtwagen om weg te komen. Overal waren militaire checkpoints, waar soldaten de vrachtwagen doorzochten.” Ansam woont nu tijdelijk in een schoolgebouw, waar door de oorlog geen les meer wordt gegeven. “Er is hier geen toilet, geen water en geen eten.”

Wereldwijd zijn meer dan 100 miljoen mensen op de vlucht. Gezinnen die in overvolle vluchtelingenkampen terechtkomen, met soms wel honderdduizenden andere mensen die in dezelfde stressvolle situatie zitten. Geen of nauwelijks geld, geen inkomen meer, geen huis, geen veilige thuishaven. Dat zorgt voor een enorme druk op gezinnen die het vaak toch al moeilijk hebben. Het zijn extreme situaties, maar crises spelen zich niet alleen af in vluchtelingenkampen. Ook door klimaatverandering, natuurrampen, conflicten, hongersnood en armoede staan gemeenschappen onder druk. In al dit soort situaties zijn meisjes het meest in gevaar.

Ongelijkheid wordt groter

Een crisissituatie zorgt ervoor dat alles wordt uitvergroot. Er is meer armoede, meer geweld, meer schaarste en meer ongelijkheid. Helaas versterken deze dingen elkaar en worden meisjes vaak het hardst geraakt. Er zijn verhalen van meisjes die werden verkracht toen ze moesten vluchten voor een overstroming. Verhalen van meisjes die op jonge leeftijd werden uitgehuwelijkt, omdat hun ouders geen andere uitweg meer zagen. Verhalen van meisjes die zijn misbruikt in ruil voor eten of andere noodzakelijke goederen. Verhalen van meisjes… Heel veel verhalen van meisjes.

Dit zijn de belangrijkste redenen waarom meisjes in een crisissituatie meer gevaar lopen:

1. Mensen maken misbruik van de situatie

Crisissituaties zijn chaotische situaties, waarin gewapende groepen en mensensmokkelaars het voor het zeggen hebben. Gezinnen vallen uit elkaar, de sociale controle is weg. De autoriteiten zijn vaak afwezig. Meisjes worden makkelijk tot slachtoffer gemaakt door criminelen, vooral als ze door de omstandigheden van hun familie zijn gescheiden. Het risico dat een meisje dan wordt ontvoerd en seksueel uitgebuit is groot. Ook moeten meiden en jonge vrouwen vaak voor het gezin zorgen. Om te overleven en aan eten voor de (jongere) kinderen te komen, worden ze gedwongen om te betalen met hun lichaam. Misbruik gaat altijd gepaard met geweld, vrouwen worden vernederd, geschopt en geslagen.

2. Meisjes worden als eerste van school gehaald

Onderwijs is de basis en die basis wordt meisjes in noodsituaties vaak ontnomen. Ouders of verzorgers die geen geld meer hebben, halen als eerste hun dochters van school. Ze moeten het huishouden runnen terwijl de volwassenen proberen geld bij elkaar te sprokkelen. Veel ouders vinden bovendien dat onderwijs voor meisjes minder belangrijk is dan voor jongens. Dat is niet waar natuurlijk, maar er zit nóg een gevaar aan vast. Meisjes die niet in de beschermde omgeving van een school zitten, lopen meer risico om uitgebuit of uitgehuwelijkt te worden. Zonder onderwijs krijgen meisjes geen eerlijke kans op een leven waarin ze hun eigen keuzes kunnen maken.

3. Uithuwelijking als laatste redmiddel

Als er geen geld of eten meer is in een crisissituatie zien ouders soms het uithuwelijken van hun dochter als laatste redmiddel. Ze ‘verkopen’ hun dochter noodgedwongen aan een vaak veel oudere man. Van de bruidsschat kan het gezin dan weer onderhouden worden en bovendien is er een mond minder om eten te geven, omdat het meisje bij haar man gaat wonen. We weten dat het aantal kindhuwelijken in crisissituaties toeneemt. Het komt ook voor dat een meisje gedwongen wordt om te trouwen met een man die haar verkracht heeft. Een man die van de onveilige situatie misbruik heeft gemaakt.

4. Meisjes hebben niks te vertellen

Als alle normale structuren en netwerken wegvallen door een crisissituatie, dan hebben meisjes vaak niks meer te vertellen. Meestal zijn het de mannen die de leiding nemen in deze omstandigheden en zeggen wat er moet gebeuren. Meisjes en vrouwen worden niet geraadpleegd en krijgen niet de ruimte om mee te denken of oplossingen aan te dragen voor de situatie waarin ze zitten. Als gevolg daarvan worden er vaak beslissingen genomen die, op z’n zachtst gezegd, niet aansluiten bij de behoeften van meisjes en vrouwen.

5. Meisjes krijgen geen ondersteuning

Juist als meisjes en vrouwen zorg het hardst nodig hebben, is die er niet. In een crisissituatie is er vaak geen medische of psychosociale zorg beschikbaar. Meisjes die zijn verkracht, ongewild zwanger zijn geworden, mishandeld of getraumatiseerd zijn, hebben zorg nodig. Als ze die zorg niet krijgen, kan dat een fatale afloop hebben.

De kans dat meisjes tijdens een crisis te maken krijgen met een van deze situaties is groot. Het begin van een vicieuze cirkel. Als een meisje bijvoorbeeld niet naar school mag of kan, neemt de kans dat ze wordt uitgehuwelijkt of uitgebuit toe.

Ook de Somalische Qadan zag geen andere optie dan het uithuwelijken van haar dochters van nog maar vijftien en zestien jaar oud. Het gezin moest vluchten voor de droogte en het geweld en leeft nu in een vluchtelingenkamp. “Ik wilde mijn dochters niet uithuwelijken, maar we zagen geen andere uitweg. Ons geld was op en ons inkomen opgedroogd, we dachten dat een huwelijk betere kansen zou bieden”, zegt Qadan. Van het geld van de bruidsschat kon Qadan weer een tijdje eten kopen voor de rest van haar gezin.

Als een meisje wordt uitgehuwelijkt, is de kans groot dat ze wordt mishandeld door haar vaak oudere man of te jong zwanger raakt. Een valse start voor een nieuw gezin, en dat heeft ook weer gevolgen voor de generatie daarna. Kinderen die opgroeien in armoede en met geweld geven dat door aan hun eigen kinderen. Een negatieve spiraal die we moeten doorbreken.

Wat doet Plan International hier dan aan?

In een noodsituatie hebben gezinnen en kinderen hulp nodig. Bij gewapende conflicten, in vluchtelingenkampen of na een natuurramp bieden we hulp aan gezinnen die ontheemd zijn, eten nodig hebben of bijvoorbeeld medische ondersteuning. Maar we kijken daarbij altijd naar de situatie van meisjes en jonge vrouwen en hoe we hen op dat moment zo goed mogelijk kunnen ondersteunen, zodat ze niet extra hard worden geraakt. Dit doet Plan International specifiek voor meisjes:

• Zorgen dat er medische en psychosociale zorg is voor meisjes die (seksueel) geweld hebben meegemaakt, ongewild en vaak te jong zwanger zijn geworden en/of zijn uitgehuwelijkt.
• Trainen van hulpverleners in het herkennen van signalen van mensenhandel, uitbuiting en misbruik, zodat zij de juiste maatregelen hiertegen kunnen nemen.
• Wegnemen van obstakels die ervoor zorgen dat meisjes van school worden gehaald, door voorlichting te geven aan ouders/verzorgers en andere betrokkenen. Maar bijvoorbeeld ook te zorgen dat adolescente meiden de beschikking hebben over maandverband, zodat ze ook tijdens hun menstruatie naar school blijven gaan.
• Opzetten van tijdelijke scholen, zodat kinderen en in het bijzonder meisjes weer naar school kunnen, waardoor gevaren als uitbuiting, uithuwelijking en tienerzwangerschappen afnemen.
• Geven van voorlichting aan meisjes zelf, zodat ze leren wat hun rechten zijn, wat ze kunnen doen als ze worden mishandeld of uitgehuwelijkt en hoe ze ondersteuning kunnen krijgen. Maar ook hoe ze zich uit kunnen spreken en voor hun eigen rechten op kunnen komen.
• Zorgen dat er veilige opvanglocaties zijn, bijvoorbeeld in vluchtelingenkampen, voor meisjes die hun ouders zijn kwijtgeraakt of zijn getraumatiseerd door de gebeurtenissen.
• Verlenen van noodhulp om de druk op gezinnen te verlichten en daarmee de kans te verkleinen dat meisjes aan het kortste eind trekken. Om te voorkomen dat ze worden uitgehuwelijkt, mishandeld, uitgebuit of van school worden gehaald. Onze noodhulp bestaat onder andere uit financiële en psychosociale ondersteuning en het zorgen voor onderdak, voedsel, drinkwater, hygiëne-artikelen en schoolspullen.

Zo ondersteunen we Qadan en haar gezin met waardebonnen, zodat ze eten kan kopen en haar andere dochters naar school kan laten gaan. “Ik wil niet dat mijn andere kinderen ook jong moeten trouwen”, zegt ze.

Ansam krijgt na alles wat ze heeft meegemaakt psychosociale ondersteuning, zodat ze haar traumatische ervaringen kan verwerken: “Ik was in shock en depressief, maar ik voel me nu weer een stuk beter”, vertelt ze. Ansam wil graag weer terug naar school: “Ik wil later manager worden op een school, zodat ik anderen kan helpen. Ik hoop dat de oorlog snelt stopt, zodat we weer veilig naar huis kunnen.”

Krachten bundelen

Om echt het verschil te maken verweven we steeds vaker het bieden van noodhulp met onze duurzame programma’s. Crisis of geen crisis, we willen dat de positie van meisjes en jonge vrouwen blijvend verbetert. Daar werken we op korte en lange termijn aan door bij te dragen aan onderwijs, bescherming, medische zorg en kans op een fatsoenlijke baan voor meisjes.

Maar we moeten ook breder dan alleen naar onze eigen programma’s kijken. Ons doel is dat uiteindelijk alle mensen van organisaties die zijn betrokken bij noodhulp in crisissituaties oog hebben voor de positie van meisjes en jonge vrouwen. Niet alleen om hen te ondersteunen en te beschermen, maar juist ook door ze inspraak te geven in de beslissingen die worden genomen. Ook daarin ondersteunen we meisjes, zodat ze mee kunnen praten over bijvoorbeeld vredesprocessen en klimaatadaptatie. Nog veel te vaak bepalen mannen wat er moet gebeuren in een crisissituatie, zonder rekening te houden met de behoeftes en inzichten van meisjes en jonge vrouwen. Door de krachten van meisjes en jongens, vrouwen en mannen te bundelen kunnen we veel meer bereiken. Want ook in een noodsituatie telt iedereen mee.