Vaders en dochters leiden een revolutie: samen bannen ze meisjesbesnijdenis uit

In drie dorpen in zuidoost Senegal ontketenen meisjes en hun vaders een ware revolutie: ze werken aan een wereld zonder meisjesbesnijdenis. Fatou (16): “Het was mijn vader die zei dat ik genitale verminking niet mocht accepteren. En dat ik het moest laten weten als er een meisje uit het dorp besneden zou worden, zodat we samen naar de politie kunnen stappen.”
Meisjesbesnijdenis moet stoppen. Strijd met ons mee!

Vroeger werden meisjes in deze Senegalese dorpen eigenlijk altijd op jonge leeftijd besneden. Vaak als ze pas tien jaar oud waren. Maar door de inzet van meisjes en hun vaders is vrouwelijke genitale verminking (ook wel female genital mutilation of FGM genoemd), in de afgelopen jaren grotendeels uitgebannen. Ouders en grootouders zijn er inmiddels van overtuigd dat besnijdenis schadelijk is en de ceremonies die werden gehouden als meisjes besneden waren, zijn gestopt.

Fathers’ schools

Dat komt onder andere omdat er in de gemeenschappen zogenaamde Fathers’ Schools zijn opgericht. Hier leren mannen alles over meisjesrechten, gelijkheid, het belang van onderwijs en gaan ze de dialoog aan over de schadelijke gevolgen van meisjesbesnijdenis en de opvattingen die daaraan ten grondslag liggen. “Het is een plek vaders meer betrokken raken bij hun dochters”, vertelt Nathalie Coly, coördinator van het GirlEngage-project van Plan International waar de Fathers’ Schools onderdeel van zijn. “We faciliteren gesprekken over meisjesrechten en vaders moedigen elkaar aan om hun gedrag te veranderen rondom gendergerelateerd geweld, met name kindhuwelijken en meisjesbesnijdenis.” Inmiddels zijn er 311 vaders lid geworden van de Fathers’ School en hebben zij gezamenlijk meer dan 20.000 mensen in de regio beïnvloed.

Een onbesneden meisje had geen waarde

Een van de grootste tegenstanders van FGM in zijn gemeenschap is Fatou’s vader, de 56-jarige Bamba. Hij is boer, griot (een traditionele Senegalese verhalenverteller en percussionist) en was er als een van de eersten bij toen Plan International de Fathers’ School vijf jaar geleden oprichtte.
Sindsdien is er volgens Bamba veel veranderd. “Voorheen vonden mannen dat een onbesneden meisje geen waarde had”, vertelt hij. “Ze kon geen vriendje of man krijgen. Toen ik jong was, gingen mijn leeftijdsgenoten en ik absoluut niet uit met onbesneden meisjes.”

Ook Bamba dacht toen nog dat het normaal was dat meisjes besneden werden. “Het moest gewoon gebeuren. Zodra een meisje tien jaar werd, riepen we als dorp een ‘FGM-dag’ uit. Als meisjes besneden werden dan werd dat uitbundig gevierd en als een meisje niet besneden werd, werd er schande van haar gesproken.” De meisjes zelf waren in zijn tijd óók niet tegen meisjesbesnijdenis, zo diep waren de sociale normen ingebed in de samenleving.

Een groot geheim

Dat Bamba zich begon uit te spreken tegen deze diepgewortelde norm was dan ook behoorlijk ongewoon. En in het begin was het ook niet altijd makkelijk, vertelt hij. Want hoewel het meerendeel van de vrouwen destijds besneden was, was FGM alsnog een ‘groot geheim’. “Zelfs vrouwen onder elkaar spraken er niet over.”

Toch ging hij in gesprek, allereerst met zijn familie. “Ik bleef het onderwerp steeds aanhalen, elke keer iets gedetailleerder. Zo legde ik hen uit dat het besnijden van meisjes niet goed is.”

“Mensen vroegen of ik gek geworden was”

Langzaam maar zeker werd Bamba steeds bekender als pleitbezorger tegen FGM. Hij leidt discussies bij de Fathers’ School, deelt berichten via zijn radioshow en spreekt er zelfs over op de huwelijken waar hij als griot wordt uitgenodigd. “Veel mensen vroegen me of ik gek geworden was, maar ik heb nooit opgegeven. Ik vertelde iedereen in de gemeenschap over de zware fysieke gevolgen van FGM, zoals extreme bloedingen bij de geboorte van een kind.” Ook extreme pijn in onderbuik en urineweg, infecties (lokaal, maar ook hepatitis, hiv en tetanus), mentale problemen of zelfs overlijden als gevolg van besnijdenis komen vaak voor.

En met succes. Langzaam maar zeker zagen mensen in dat Bamba gelijk had en dat meisjesbesnijdenis zeer schadelijk is. In het dorp werd zelfs een pact gesloten waardoor besnijdenis nu verboden is. Ook imam Kinda is betrokken bij de Fathers’ School. In zijn preken in de moskee vraagt hij aandacht voor de gevolgen van besnijdenis en legt hij uit dat de schadelijke praktijk niets met het geloof te maken heeft. “Vroeger wist ik niet dat het gevaarlijk was en was het niet verboden. Ook spraken mannen niet over FGM”, vertelt hij. “Maar dat is nu veranderd. Als iedereen in de gemeenschap zich uitspreekt tegen besnijdenis, kunnen we echt het verschil maken en zullen jongere generaties op een andere manier naar FGM kijken. Als ze zien hoe schadelijk het is, heeft dat grote voordelen.”

Blijven praten

Toch waarschuwt Bamba: “We moeten bewustwording blijven stimuleren, ook bij grootouders. Zij hebben een grote invloed op gezinnen en ze worden zelden tegengesproken. We moeten mensen eraan blijven herinneren dat FGM schadelijk is. Als we ons stil houden denken mensen: ‘Als ze het er niet meer over hebben, kunnen we weer beginnen’.”

Ook Bamba’s dochter Fatou ziet de waarde van het werk van haar vader in. “Zijn inzet heeft er voor gezorgd dat ik geen besnijdenis heb ondergaan”, zegt ze lachend. “Hij heeft me behoed voor extreme pijn. En daardoor ga ik een zonnige toekomst tegemoet.”

Meisjes hebben het laatste woord

Maar het laatste woord, dat is voor de belangrijkste spelers in de discussie: de meisjes zelf. Binnen het GirlEngage-project van Plan International, waar ook de Fathers’ School een onderdeel van is, leren meisjes onder andere om op te komen voor hun rechten. Een van de deelnemers aan het project is de achttienjarige Kadiatou. Zij zet zich als jongerenactivist in om blijvende verandering te realiseren. Het programma zet zich in tegen schadelijke praktijken als meisjesbesnijdenis en kindhuwelijken en richt zich op onderwijs en economische kansen voor meisjes.