Strijd tegen tienerzwangerschappen in Malawi

Bijna de helft van de meisjes in Malawi wordt moeder voordat ze achttien is. Vaak volgt daarop een huwelijk, en meestal stoppen de meisjes met school. Maar vier procent van de meisjes in Malawi haalt haar middelbare schooldiploma. De Yes I Do Alliantie (YIDA) wil hier verandering in brengen.

Joseph Maere is coördinator van het YIDA-programma in zijn land. Yes I Do zet zich in om kindhuwelijken, tienerzwangerschappen en meisjesbesnijdenis terug te dringen in een zevental landen (Ethiopië, Kenia, Mozambique, Malawi, Zambia, Pakistan en Indonesië). Plan International Nederland, CHOICE for Youth and Sexuality, Amref Flying Doctors, KIT Royal Tropical Institute en Rutgers hebben hun krachten in deze samenwerking gebundeld.

“Veel mensen denken bij het voorkomen van tienerzwangerschappen meteen aan anticonceptie. Logisch natuurlijk. Maar zelfs als je gratis voorbehoedsmiddelen ter beschikking stelt, is er nog een lange weg te gaan. Letterlijk, want gaan mannen die vijf uur van de dichtstbijzijnde gezondheidspost wonen die hele afstand lopen om condooms te halen? En hoe zorgen we ervoor dat de mensen in afgelegen dorpen wéten dat die voorbehoedsmiddelen er zijn?”

Initiatierituelen

Maar die problemen zijn nog te overzien: ze zijn praktisch van aard en die kun je uiteindelijk met voldoende middelen wel oplossen, denkt Maere. Veel lastiger is het feit dat veel volwassenen er geen probleem in zien om tieners aan te sporen het bed met elkaar te delen. Op dit moment is de leeftijd dat kinderen in Malawi voor het eerst seksueel actief worden zelfs aan het dalen. “De YIDA-organisaties kijken daarom veel breder dan alleen anticonceptie”, licht hij toe. Elke organisatie brengt zijn eigen expertise mee. Zo doet alliantie partner KIT Royal Tropical Institute onderzoek naar de initiatierituelen die in grote delen van Malawi gelden als de laatste stap naar volwassenheid.

Onderzoeker Maryse Kok: “De rituelen in de initiatiekampen zijn geheim, als je zelf niet geïnitieerd bent, mag je er niet bij. Toch hoorden we van YIDA-medewerkers in het veld dat tegen de tieners gezegd wordt dat ze zo snel mogelijk met iemand moeten slapen. Voor de jongens is dat omdat de wond van hun besnijdenis dan sneller zou helen, meisjes wordt voorgehouden dat ze zonder seks lelijk zijn. Wij hebben daarom geprobeerd het fenomeen in kaart te brengen, met literatuuronderzoek en met heel veel interviews met mensen in de dorpen. Wat hebben zij tijdens hun initiatie geleerd?”

 De invloed van dorpshoofden

Kok denkt dat de initiatiekampen er deels schuldig aan zijn dat jongeren steeds vroeger seks hebben. Jongeren gaan daar namelijk steeds jonger heen. Bij meisjes is dat bijvoorbeeld omdat ze jonger ongesteld worden – een ritueel rondom de eerste menstruatie sluit in de meeste dorpen de initiatie van meisjes af. Bij jongens kan het zijn omdat hun ouders gehoord hebben dat jongere kinderen minder pijn ondervinden van hun besnijdenis.

Voor Maere en andere YIDA-medewerkers vormde dit onderzoek de aanleiding om het gesprek aan te gaan met de dorpshoofden. Zij zijn meestal door de dorpelingen gekozen en hebben veel invloed in hun gemeenschap. Ook over de initiatierituelen hebben zij uiteindelijk het laatste woord. Maere: “We vinden het belangrijk duidelijk te maken dat wij de lokale cultuur respecteren, dat we niet tegen de initiatierituelen zelf zijn. Gelukkig hebben veel dorpshoofden ons vertrouwen geschonken en naar ons geluisterd. Ook zij zijn er van doordrongen dat kinderen beter af zijn op school dan dat ze thuis voor hun kinderen moeten zorgen.”

Maak je school af

Uiteindelijk besloten veel dorpshoofden dat de initiatierituelen moesten worden aangepast. Dat lijkt een kleine stap, maar het is een flinke ommezwaai. Die rituelen werden voorheen gezien als vaststaande tradities die al generaties lang hetzelfde zijn en waar je dus niets aan zou mogen veranderen. Toch is nu in veel dorpen de boodschap ‘ga snel met iemand naar bed’ niet meer toegestaan. De centrale boodschap is nu: ‘maak je school af.’ De dorpshoofden zetten er bovendien op in dat meisjes díe moeder zijn geworden, terugkeren in de schoolbanken. De meeste dorpshoofden zijn er inmiddels van op de hoogte dat kinderen van de wet in Malawi niet mogen trouwen. Als er een huwelijk is gesloten waarbij een van de echtelieden nog niet meerderjarig is, wordt dat vaak door hen ontbonden.

Champions of Change

YIDA zich ook op de tieners zelf, zowel jongens als meisjes. Ook bij hen werken de organisaties aan een mentaliteitsverandering. Bijvoorbeeld via het Champions of Change-programma van Plan International. Dat bestaat uit jongerengroepen die twee keer per week samenkomen. De bijeenkomsten worden afgesloten met een potje voetbal of netbal. Uit evaluaties van Plan blijkt dat de sportactiviteit een belangrijke lokker is voor de jongeren.

Maar voordat het spelen begint, zingen de deelnemers liedjes en praten ze over onderwerpen uit hun leven. Over hun lichaam, vrije partnerkeuze, vrouwenrechten, het staat allemaal op de agenda. Hier worden kinderen gestimuleerd om er een eigen mening over te vormen. En ze worden opgeroepen om ook met anderen het gesprek hierover aan te gaan. Als iemand opeens niet meer op school verschijnt, is de kans groot dat Champions-of-Change-meisjes bij hun klasgenote langsgaan om te informeren naar de reden.

Wil je op de hoogte blijven van de projecten van Plan? Schrijf je in voor de nieuwsbrief!

Verspreiding van informatie

Ook buiten de dorpen zoekt YIDA naar partners, journalisten bijvoorbeeld. Moses Masiwe, werkzaam bij het commerciële radiostation Zodiac, staat daarom in nauw contact met YIDA-medewerkers. Hij benadrukt dat hij in zijn verslaggeving onafhankelijk is. Hij vindt het heel belangrijk dat cruciale informatie wordt verspreid en daarbij ziet hij voor zichzelf een rol weggelegd. Moses: “Mensen weten bijvoorbeeld vaak niet dat kindhuwelijken verboden zijn. Of ze beseffen niet dat het lichaam van een meisje van twaalf of dertien jaar nog niet geschikt is om te baren, dat de kans dat zo’n kind bij de bevalling overlijdt heel groot is. Zulke informatie wil ik graag verspreiden.”

Maar het belangrijkste vindt Moses dat hij een stem geeft aan mensen die anders niet gehoord worden. “Mensen met macht hebben vaak geen idee hoe het er in dorpsgemeenschappen aan toe gaat.” Hij brengt deze mensen met elkaar in contact, en brengt de problemen waar mensen in dorpen mee kampen onder de aandacht.. “Korte lijnen met hulpverleners en andere YIDA-medewerkers zijn daarvoor cruciaal”, zegt hij, maar dat werkt twee kanten op: hij is voor hen ook een bron van informatie.

Het valt Moses op dat zijn luisteraars vooral benieuwd zijn naar verhalen over de politie. Als er een kindhuwelijk is gesloten, wat doet de politie dan? Zijn de ouders en de echtgenoot gestraft? Gaat het meisje naar school? Ze willen vooral weten hoe het verder gaat.

Charles Suya, die namens Amref Health in Afrika betrokken is bij YIDA, herkent dat. “Ook bij mij dringen mensen er steeds op aan dat er aangifte wordt gedaan. Dat is belangrijk, dat zal ik niet ontkennen, maar als ik niet uitkijk ben ik alleen maar dáármee bezig.”

Lange aanlooptijd

Het idee dat tienerzwangerschappen onwenselijk zijn, begint steeds meer te leven in de districten waarop YIDA zich in Malawi richt. Op diverse plekken vindt er verandering plaats. Maar Joseph Maere durft geen successen te claimen. Het aantal tienerzwangerschappen dat wordt geregistreerd stijgt namelijk nog steeds.

“Het kan zijn dat het tellen nu preciezer gebeurt, omdat het onderwerp op de agenda staat”, zegt onderzoeker Maryse Kok. “Dat is een fenomeen dat vaker optreedt bij dit soort projecten.” Volgens Charles Suya van Amref zien de dorpshoofden ook een andere reden om de cijfers te wantrouwen. “De cijfers komen van de gezondheidsposten in de districten waar de alliantie zich op richt. Daar is de zorg aan zwangere meisjes sterk verbeterd. Dat trekt volgens de dorpshoofden ook meisjes uit andere districten aan, en uiteraard worden ook zij geholpen. Maar dat betekent niet dat hún inzet tegen tienerzwangerschappen niet werkt, zeggen de dorpshoofden. De cijfers zijn, kortom, al net zo precair als het onderwerp.”

Joseph Maere: “Mentaliteitsverandering lukt niet binnen één dag. We houden ons ook voor dat sommige veranderingen een lange aanlooptijd hebben. En elk meisje dat dankzij onze hulp een gemakkelijkere toekomst tegemoet gaat is er één.”