“Iedereen zou vrijuit moeten kunnen praten over seksuele gezondheid”

“Ik ben wel eens door iemand de gemeenschap uitgejaagd omdat ze niet wilden dat ik met jongeren over seks zou praten”, vertelt Nelia (21) uit Zambia. “Maar het enige wat ik doe is informatie verspreiden zodat jongeren die wel seksueel actief zijn weten hoe ze zichzelf kunnen beschermen.”

Als jongerenactivist komt Nelia in haar land op voor de seksuele rechten en gezondheid van jongeren. “In Zambia worden veel meisjes ongewenst zwanger en krijgen veel jongeren te maken met soa’s of hiv-besmettingen. Ook het aantal onveilige abortussen is heel hoog, met alle gezondheidsrisico’s van dien. En dat terwijl het eigenlijk heel makkelijk te voorkomen is.”

“Ik durfde niet te vragen naar haar zwangerschap”

Op praten over seks rust in Zambia een groot taboe. “Toen mijn moeder zwanger was, durfde ik niet te vragen wat er met haar aan de hand was”, vertelt Nelia. “Pas toen mijn tante zei dat mijn moeder naar de kliniek ging en terug zou komen met een baby begreep ik dat ze zwanger was. Als we het daar al niet over kunnen hebben, dan kan je je voorstellen dat praten over seks en anticonceptie al helemaal niet aan de orde was.”

Toen Nelia op school zag hoe er elk jaar wel een klasgenootje uitviel omdat ze ongewenst zwanger was, besloot ze dat er iets moest veranderen. “Het was duidelijk dat ik niet de enige was die niet met haar ouders kon praten over seks en voorbehoedsmiddelen. Toen ik samen met mijn zus naar een bijeenkomst over seksuele gezondheid voor jongeren ging, leerde ik pas over anticonceptie en over gezondheidscentra speciaal gericht op jongeren. Daar realiseerde ik me dat ik hier een belangrijke rol kon spelen: ik besloot me uit te spreken voor de rechten van mijn leeftijdsgenoten.”

Zelfvertrouwen

Ze ging aan de slag in een gezondheidscentrum en sloot zich aan bij SRHR Africa Trust (SAT). Zo kwam ze ook in aanraking met het Break Free!-programma dat Plan International samen met SAT en FAWE uitvoert. “Zij gaven me een podium en het zelfvertrouwen om me uit te spreken. Nu trek ik de gemeenschappen in om iedereen die maar wil luisteren van de juiste informatie over seksuele gezondheid en rechten te voorzien. Ik ben zelf nog een jongere dat heeft voordelen: jongeren durven mij al hun vragen te stellen en ze voelen zich serieus genomen. Jongeren geven aan dat ze liever naar mij komen dan naar een volwassene die in een gezondheidscentrum werkt.”  

“Ze waren stomverbaasd”

Informatie verstrekken is hard nodig, want zoals Nelia al vermoedde weten veel meisjes in Zambia weinig over hun eigen lichaam en rechten. “Ik sprak met een groep meisjes over menstruatie en toen ik een pak maandverband uit mijn tas haalde keken ze me stomverbaasd aan. Ze hadden nog nooit zoiets gezien! Dus ik ben het gesprek helemaal vanaf de basis aangegaan.”

Ook Nelia zelf heeft wel eens school moeten missen tijdens haar menstruatie. “Maandverband is duur en moeilijk te verkrijgen, dus meisjes blijven thuis. Ik kreeg tijdens mijn menstruatie op school één maandverbandje, maar dat was natuurlijk niet genoeg. Dus toen ben ik een paar dagen thuis gebleven en vele anderen doen dat ook. Het heeft daardoor een hele grote impact op de ontwikkeling van meisjes.”

Taboe

Ook ziet Nelia dat er veel mythes zijn rondom seksuele gezondheid die doorbroken moeten worden. “Men denkt dat je van voorbehoedsmiddelen ziek wordt, aankomt of afvalt, of onvruchtbaar kan worden”, vertelt Nelia. “Veel ouders en religieuze leiders delen die misinformatie ook met jongeren, waardoor ze geen anticonceptie durven te gebruiken. Verder is praten over seks in onze cultuur echt een taboe en dat weerhoudt jongeren ervan om open te zijn over wat ze nodig hebben.”

Dus, zo stelt Nelia, moeten we vooral het gesprek aangaan met traditionele en religieuze leiders. “Als we hen kunnen voorzien van de juiste informatie en ze kunnen laten zien dat anticonceptie juist heel veel voordelen met zich mee brengt, kunnen zij die informatie weer delen met hun gemeenschap. Ik denk dat we daarmee een hoop tienerzwangerschappen en andere problemen kunnen voorkomen.”

Gezondheid voorop

Want de gezondheid van jongeren zou altijd voorop moeten staan. “Daarom trek ik, samen met professionals uit de gezondheidscentra de gemeenschap in om met jongeren te praten over de voordelen van anticonceptie. Ik ben heel blij dat ze mij nu ook vertrouwen en weten te vinden. Mijn droom is dat we in de toekomst een veilig gezondheidscentrum kunnen opzetten waar alle jongeren terecht kunnen zonder dat er over ze geoordeeld wordt. Iedereen zou vrijuit moeten kunnen praten over hun seksuele gezondheid en rechten. Maar daar kunnen we alleen voor zorgen als we allemaal voor onszelf opkomen.”

Break Free! is een vijfjarig programma (2021-2025) dat, in strategisch partnerschap met het ministerie van Buitenlandse Zaken, wordt uitgevoerd in negen Afrikaanse landen: Burkina Faso, Ethiopië, Kenia, Malawi, Mali, Mozambique, Niger, Sudan en Zambia. We werken ook nauw samen met de Zimbabwaanse organisatie Rozaria Memorial Trust en het KIT Royal Tropical Institute. Samen met jongeren en lokale jongerenorganisaties zetten we ons in voor de preventie van kindhuwelijken en tienerzwangerschappen en voor de seksuele en reproductieve gezondheid en rechten van jongeren.