Uitbraak ebola-virus van 2014-2015

Een uitbraak van het levensgevaarlijke ebola-virus kostte in 2014 en 2015 bijna 10.000 levens in de West-Afrikaanse landen Guinée, Liberia en Sierra Leone. Naar schatting 16.600 kinderen werden getroffen door de epidemie: ze kregen zelf ebola of verloren een of beide ouders aan de ziekte. Het was de dodelijkste ebola-epidemie ooit.

Wat is het ebola-virus?

Ebola is een zeer besmettelijke virusziekte die het immuunsysteem aantast en interne bloedingen veroorzaakt. Het virus wordt overgedragen via bloed, zweet, urine of speeksel. Symptomen zijn koorts, spier- en gewrichtspijn, keelpijn, hoofdpijn, vermoeidheid, misselijkheid, braken en diarree.

De situatie in 2014/2015: afhankelijk van de virusvariant sterft 25 tot 90 procent van de mensen na besmetting. Ook doden zijn nog zeer besmettelijk. Er is geen vaccin tegen ebola en geen medicijnen. Een goede hygiëne kan verspreiding voorkomen. Verzorging van de zieken, met rehydratie en pijnbestrijding kunnen wel leiden tot herstel.
Hoe kan zo’n epidemie ontstaan? Wetenschappers denken dat het eten van besmette dieren uit het regenwoud (vleermuizen, apen en chimpansees) hierbij een rol kan spelen.

Hoe verliep de uitbraak?

In april 2014 kwamen de eerste meldingen van een uitbraak in Guinée, daarna verspreidde het virus zich razendsnel naar de buurlanden. In juli waren al zo’n 700 mensen overleden aan ebola. 55 procent van de mensen die besmet raakte, overleed.
Mamadee Kamara, sociaal werker in Lofa County in Liberia, was de wanhoop nabij. “We hebben 11 jaar burgeroorlog overleefd en nu dwingt ebola ons op de knieën. 466 doden in negen provincies en het einde is nog lang niet in zicht. Ebola is erger dan oorlog, zeggen ze hier.”

Internationale gezondheidscrisis

In augustus 2014 werd de ernst van de situatie onderstreept toen de WHO de uitbraak aanmerkte als internationale gezondheidscrisis. Op dat moment waren er 961 mensen overleden aan ebola, onder wie veel kinderen. In september 2014 schatte de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) het aantal ebola-slachtoffers op 4.951 doden en 13.567 besmettingen. Het dodental liep uiteindelijk op tot bijna 10.000.

Bang

Ook in Guinée overheerste angst. “Mensen zijn bezorgd en bang”, vertelde Gbaka Sandouno, programmamanager van Plan in de stad Gueckédou, waar de eerste ebola-doden vielen. “Iedere nieuwe dode maakt de angst en wanhoop groter en wakkert wilde geruchten aan die de strijd tegen ebola nog ingewikkelder maken.” De gekste verhalen deden de ronde. Patiënten zouden nooit meer terugkomen als ze naar een ziekenhuis zouden gaan. Veel dorpelingen dachten dat de mensen in witte pakken opzettelijk ebola verspreidden. Een andere, levensgevaarlijke misvatting was het geloof dat ebola na een poosje vanzelf weer overgaat.

Wereldwijde actie

Plan riep op tot wereldwijde actie om te voorkomen dat de ebola-uitbraak in West-Afrika rampzalige vormen zou nemen. Een ebola-dode in de Nigeriaanse hoofdstad Lagos bevestigde deze zorg. “Een ebola-geval in een van de dichtstbevolkte steden van Afrika is een wake-up call”, zei Unni Krishnan, hoofd rampenbestrijding van Plan International. “Ebola is niet langer een regionale crisis. Het is een gezondheidscrisis op mondiale schaal. Er is wereldwijde actie nodig voor het te laat is.”

Dit deed Plan

Plan ontsmette huizen, publieke gebouwen en auto’s, distribueerde voedsel- en zorgpakketten, voerde grootschalige publiekcampagnes om mensen te vertellen hoe ze zichzelf tegen besmetting konden beschermen en hoe de doden veilig moesten worden begraven. Daarnaast deelde Plan voedselpakketten en preventieve materialen uit, zoals zeep en emmertjes en kraantjes om handen te wassen. Ook zorgde Plan voor voorlichting op scholen en organiseerde opvang en counseling voor kwetsbare kinderen.

Door druk grensverkeer en slechte grenscontrole brachten met ebola-besmette mensen de dodelijke ziekte naar nieuwe gebieden. Plan pleitte daarom voor strenge maatregelen in de hele regio om de uitbraak een halt toe te roepen

Lokale partners van Plan gingen op pad om in dorpen voorlichting te geven. In het team van hulporganisaties (Plan, Unicef, Rode Kruis, Artsen zonder Grenzen, WHO) was Plan de eerste verantwoordelijke voor preventie, zoals training van gezondheidswerkers en -vrijwilligers, het regelen van faciliteiten voor hygiëne in scholen en communicatie over ebola. Plan bereikte hiermee uiteindelijk 2,5 miljoen mensen, onder wie 1,2 miljoen kinderen.

Speciale aandacht voor kinderen

Plan werkte samen met de andere hulporganisaties aan het tegengaan van verspreiding van de ziekte. Plan richtte zich hierbij vooral op preventie en het beschermen van kinderen. Zo werd zorg en opvang geregeld voor kinderen die gescheiden waren van hun ouders of speciale zorg nodig hadden. Ambtenaren en hulpverleners werden getraind om deze kinderen te identificeren.

School via de radio

Door de uitbraak van de ebola-epidemie waren scholen in Guinée, Liberia en Sierra Leone maandenlang gesloten. Plan maakte zich sterk om onderwijs beschikbaar te houden voor kinderen. Bijvoorbeeld met hulp van schoolradio. In Sierra Leone bereikten lessen in taal, rekenen en wiskunde zo’n miljoen luisteraars in het hele land via 41 lokale radiozenders. “Er zijn op dit moment nog niet genoeg radio’s en waar ze wel zijn, mogen kinderen ze niet altijd gebruiken”, vertelde Martin Foday, onderwijsadviseur van Plan in Sierra Leone. “Daar werken we aan, want we willen zoveel mogelijk kinderen bereiken. Schoolradio is in de huidige situatie een goed instrument om kinderen bij de les te houden.” Ook ontwikkelde Plan lespakketten, zodat kinderen vanuit huis toch verder konden met hun lessen.

Monique van ‘t Hek, directeur Plan Nederland benadrukt het belang van school voor de wederopbouw van door ebola getroffen landen. “Kinderen moeten naar school: zij zijn de investering voor een weer bloeiende economie. We weten dat wanneer meisjes naar school gaan zij later een beter inkomen hebben en ze hun kinderen ook weer naar school sturen.”

Bijzondere campagne

Een bijzondere publiekscampagne werd gevoerd via de World Service van de Engelse BBC. Unni Krishnan, hoofd noodhulp van Plan International, gaf vijf belangrijke tips om besmetting met ebola te voorkomen. De BBC zond dit bericht vier weken lang vier keer per dag uit. De BBC World Service heeft een bereik van zo’n 180 miljoen mensen over de hele wereld.

Negenstappenplan

Samen met Medical Corps, een van de grootste, internationale noodhulporganisaties op het gebied van gezondheidszorg, ontwikkelde Plan een negenstappenplan om de ebola-crisis het hoofd te bieden. Medical Corps richtte zich daarbij vooral op de behandeling van ebola, terwijl Plan zich concentreerde op het goed informeren van lokale gemeenschappen.

Bijdrage Nederlandse regering

Begin 2015 kreeg een consortium van zeven Nederlandse hulporganisaties 9,9 miljoen euro van de Nederlandse regering voor de bestrijding van ebola. Plan Nederland ontving daarvan € 1.439.000. Een deel van het geld werd gebruikt voor het opzetten van twee Community Care Centres (CCC’s) in Guinée. Deze centra werkten als een sluis. Mensen werden hier onderzocht: als geen ebola werd vastgesteld, dan kregen ze een certificaat voor behandeling in een regulier ziekenhuis. Werd er wel ebola vastgesteld, dan werden ze naar een Ebola Treatment Unit gebracht.

Ook werden er met het geld hygiënische maatregelen getroffen om besmettingen te voorkomen. Zo werden er dertig handwasfaciliteiten opgezet, hygiënekits uitgedeeld aan 4.200 huishoudens en beschermende kleding gekocht voor 42 gezondheidswerkers.
Daarnaast werd er een voorlichtingscampagnes opgetuigd waar 298.000 mensen mee werden bereikt. Er werden 1.440 openbare bijeenkomsten georganiseerd en honderd vrijwilligers getraind om voorlichting te geven.

Het leven na de ramp

In het voorjaar van 2015, een jaar na het begin van de ebola-epidemie, verspreidde de ziekte zich minder snel dan in het begin. Op 9 mei werd Liberia officieel ebola-vrij verklaard. Maar daarmee was de ellende in de door ebola getroffen landen nog niet voorbij.
Families moesten opkrabbelen uit de ellende die de ziekte had gebracht. Velen waren hun bron van inkomsten kwijt, voedselprijzen waren gestegen, de gezondheidzorg bleef gebrekkig en het stigma van ebola is niet gemakkelijk weg te poetsen.

Kwetsbare meisjes

Kinderen, en met name meisjes, lijden het zwaarst onder de nasleep, blijkt uit het onderzoek Ebola, beyond the health emergency van Plan International. Veel families waren kostwinnaars verloren. Vaak betekende dit dat kinderen moesten gaan werken. Veel moederloze meisjes moesten voor hun broertjes en zusjes gaan zorgen. Ook het aantal kindhuwelijken steeg. In dit soort lastige situaties kiezen ouders er vaker voor om hun dochter op te jonge leeftijd uit te huwelijken.

Gedwongen trouwen

Christiana (17) uit Sierra Leone zag het aantal kindhuwelijken in haar dorp tijdens de ebola-uitbraak stijgen. “Er zijn veel verhalen van jonge meisjes uit mijn dorp die gedwongen moesten trouwen. Sommige meisjes hebben het ebola-virus overleefd, maar hun familie verloren. Teruggaan naar school zal een grote uitdaging worden voor die meisjes. Zij moeten namelijk hun baby’s borstvoeding geven, maar ook proberen te studeren.”

Lichtpuntjes

De hulp die Plan tijdens de crisis heeft geboden lijkt op veel plekken te beklijven. Gijs Pelser, chief marketing officer Plan Nederland bezocht Liberia nadat de epidemie was bedwongen. “Ik zag schoolkinderen hun handen wassen voordat de les begon. Ze hebben daarvoor niet alleen de speciale watertonnen met chloorwater gekregen, maar ook informatie over het hoe en waarom van handen wassen. Dat zit nu heel goed in de kinderkopjes!”

Help mee!

Plan helpt mensen die zijn getroffen door een natuurramp of geweldsconflict met noodhulp, bescherming en wederopbouw. Jouw bijdrage kan levens redden.
Doneer aan het Noodfonds van Plan. Iedere bijdrage is welkom.