Oekraïense kinderen krijgen kamperend in de bossen een stukje zomer terug

Ze zitten knus met z’n tweetjes, dicht tegen elkaar aangekropen, om op te drogen van hun duik in de rivier. “We wilden heel graag naar dit zomerkamp”, zegt de 12-jarige Alena. “Dan konden we eindelijk weer tijd met elkaar doorbrengen”, aldus leeftijdsgenootje Karina. Het is warm in de West-Oekraïense provincie Zakarpatja. De meiden hebben zich, zoals alle kinderen, opgefrist door in het kabbelende beekwater te springen. Dankzij dit kamp kunnen ze elkaar weer ontmoeten.

Voor kinderen is het ergste van het conflict niet het geluid van het schieten of de bommen, maar de eenzaamheid. In de afgelopen maanden dronken de vriendinnen slechts één keer samen een colaatje: op de verjaardag van Alena. Het feestje vond plaats nabij het metrostation in hun woonplaats Charkiv, een stad waar elke nacht bombardementen plaatsvinden. Daar konden ze elk moment schuilen onder de grond, mocht het nodig zijn. “Hier op het zomerkamp is geen luchtalarm en het is veilig. We hebben al uren gekletst”, lacht Alena.

Voorheen deden de meiden alles wat gewone tieners doen. Ze gingen naar zwemles, deden aan gymnastiek en pakten soms een terrasje. Nu zijn de meeste van hun vriendinnen gevlucht, brengen ze hun dagen thuis door en is school beperkt tot online les. “Ze zijn bang om de straat op te gaan”, zegt Saïda, de moeder van Karina, die als begeleider met de dames meereisde. “Hun kindertijd is van hen afgepakt.”

Daar is Yevgeniya Pavlova het mee eens. “Onze lente en onze zomer zijn gestolen”, zegt de directeur van de All-Ukrainian Foundation for Children’s Rights (AUFCR). Namens deze ngo zet zij  zich al twee decennia in voor kinderrechten in Oekraïne. Defence for Children Nederland werkt al bijna twintig jaar met de organisatie samen. Sinds het uitbreken van het conflict heeft AUFCR haar programma’s kunnen uitbreiden, met steun van Plan International als één van de samenwerkende hulporganisaties achter Giro555.

Zomerkampen

De vele ontheemden brachten Yevgeniya op het idee om zomerkampen van tien dagen te organiseren voor kinderen in dit westelijke deel van Oekraïne. “We willen hun een stukje van de zomer teruggeven”, zo omschrijft ze de doelstelling van het kamp. “We brengen hen samen, zodat ze weer plezier kunnen maken en kunnen lachen.” Tijdens de vier zomerkampen in juli en augustus konden meer dan zeshonderd kinderen een beetje op adem komen van de vaak stressvolle ervaringen van deze tijd.

Yevgeniya Pavlova

kinderrechtenorganisatie AUFCR

We brengen de kinderen samen, zodat ze weer plezier kunnen maken en kunnen lachen.

In dit vierde en laatste zomerkamp zijn ook de ouders welkom. De eerste drie kampen werden bijgewoond door kinderen die al eerder naar het westen van het land vluchtten. De meeste kinderen in het vierde en laatste kamp zijn afkomstig uit Mykolajiv, een stad in het zuiden van Oekraïne; hun huizen in naburige dorpen zijn verwoest. “Ouders vinden het nu doodeng om hun kinderen alleen te laten. Dus besloten we de kinderen samen met hun ouders hier naartoe te brengen”, legt Yevgeniya uit.

Nieuwe vrienden

De kinderen hebben de vreselijkste dingen meemaakt, maar fleuren tijdens het zomerkamp weer op. Zoals Yulia (12), die afgelopen voorjaar wekenlang in de schuilkelder doorbracht in haar dorp. Tijdens de vlucht raakte ze haar hond en haar kat kwijt. Volgens haar moeder heeft Yulia de laatste tijd veel gehuild. “Ze lacht vandaag veel vaker”, zegt ze. Die avond gaat haar dochter een kaartspel spelen met leeftijdsgenoten, nieuwe vriendinnen. “Het is hier goed”, glundert het meisje.

Katya (10) zag een raket landen in het huis van de buren. De bewoners overleefden, maar het huis brandde volledig af. Ze moest haar favoriete knuffel – een pluche nijlpaard – achterlaten, vertelt ze wanneer haar wordt gevraagd wat ze mist. En ze mist natuurlijk haar beste vriendin, Nastya, met wie ze elke dag samen naar school ging en die naar Polen vluchtte. In haar nieuwe omgeving in Mykolajiv vindt Katya geen aansluiting. “De buurtkinderen zijn anders. Ze zitten alleen maar op hun telefoon en nodigen mij niet uit”, zegt ze. In de trein richting het zomerkamp maakte ze gelukkig al wel vrienden.

Ook Vitaly (9) maakte bombardementen mee. “Schieten is verschrikkelijk, omdat je niet weet waar die raketten landen”, legt hij uit. Haar zoon speelt graag buiten, zegt zijn moeder Olga, maar dat staat ze hem niet toe. Want ook Mykolajiv is onveilig. Zo werd onlangs een man nabij de speeltuin gedood door rondvliegende granaatscherven. “Ik voel me schuldig dat ik het hem verbied, maar ik sta doodsangsten uit. Dus zitten ze nu thuis op hun telefoon”, zegt Olga, “wat ook niet goed is.” “Hier is het beter, want hier wordt niet geschoten”, zegt Vitaly tevreden.

Schoolpsycholoog

De kinderen komen uit ‘dorpen die niet meer bestaan’, zoals Olena Zjiliajeva het uitdrukt. De schoolpsycholoog uit Mykolajiv kent een aantal op het kamp aanwezige kinderen al wat langer. Het conflict in Oekraïne verandert hen, zegt ze, zowel uiterlijk als innerlijk. “Veel kinderen nemen in gewicht toe. Dat komt door de stress. Sommige kinderen zijn stiller, wat ineengedoken; andere kinderen zijn juist agressief. Veel kinderen huilen meer dan voorheen.” Ook de lokale huisarts en psycholoog Fedor Zydik (65) die ondersteuning biedt tijdens het kamp bemerkt de gevolgen van het conflict bij de kinderen. “Sommigen zijn hun achternaam of geboortedatum vergeten”, zegt hij. “De oorlog werkt door op hun zenuwstelsel.”

Het kamp moet de kinderen ‘een gelukkige ervaring’ geven, vindt de psycholoog. Zo kan worden voorkomen dat ze een trauma ontwikkelen. Huisarts Fedor Zydik doorliep een tweedaagse training om goed voorbereid aan het kamp te beginnen. Zo kreeg de psycholoog bijscholing over het werken met kinderen in crises. “Als je een kind tijdig psychisch ondersteunt, kun je tegengaan dat symptomen verergeren.”, leerde hij. “De ervaring hier geeft hen kracht om daar waar ze vandaan komen te functioneren. Ze beginnen langzaamaan te ontspannen”, ziet schoolpsycholoog Olena Zjiliajeva. “Ze beginnen vooruit te kijken naar activiteiten, zoals picknicken bij de rivier of dansen en zingen.”

Olena Zjiliajeva

schoolpsycholoog

De kinderen beginnen vooruit te kijken naar activiteiten, zoals picknicken bij de rivier of dansen en zingen.

Samen voetballen

Bij de training leerde Fedor Zydik ook risicogedrag in te schatten, ofwel goed te kijken welk kind zich afwijkend gedraagt. Zo merkte hij tijdens een van de zomerkampen een jongen op die tijdens het voetbalspel treurig langs de kant zat. De jongen, die Vladik heette, vertelde dat zijn beide ouders om waren gekomen tijdens een bombardement. Hij wilde graag voetballen, zei hij, maar liever met een volwassen persoon. “Een uur lang speelden we samen met de bal”, vertelt de huisarts, “daarna aten we een ijsje en leek hij zich wat beter te voelen. We spraken af dat hij mij altijd kan contacteren als hij verdrietig is.”

Het kamp heeft een ongedwongen programma. De meeste activiteiten zijn ter ontspanning, zoals een zeskamp, een voetbaltoernooi en een excursie naar de dierentuin. Het belangrijkste is het bieden van een veilige plek, voor kinderen en hun ouders, vertelt organisator Yevgeniya Pavlova. “De moeders hoeven zich niet druk te maken over koken of wassen, en kunnen zo meer tijd doorbrengen met hun kinderen”, zegt ze. Dat het nodig is de moeders te ontzien, merkte ze tijdens een van de excursies. Toen een onweersbui losbarstte, doken de vrouwen meteen ineen. “‘Dit zijn geen raketten, het is slechts de donder’, zo stelden we hen gerust.”

Terug naar huis

Tijdens het zomerkamp wil zij de ouders graag overtuigen om – tijdelijk of permanent – in het veilige westen van Oekraïne te blijven. Sommige gezinnen moeten wel terug naar het conflictgebied. Voor hen organiseert ze educatieve activiteiten, zoals een spel waarmee je leert wat je doen moet als je landmijnen of explosieven tegenkomt in de buurt van huis of school. Veel andere moeders hebben wel oren naar een verhuizing, zegt Yevgeniya.

Saïda, de moeder van de 12-jarige Karina uit Charkiv, grijpt haar verblijf in het zomerkamp aan om serieus na te denken over de toekomst. Ze had gedacht dat er in het westen van het land problemen zouden ontstaan omdat ze in het dagelijks leven Russisch spreken – terwijl in de omgeving van het zomerkamp vooral Oekraïens gesproken wordt. Dat is niet het geval, weet ze nu. “De mensen hier zijn heel vriendelijk. Ze antwoorden gewoon in het Russisch.” Ook een vertrek naar een van de buurlanden, dat ze altijd uitsloot, behoort inmiddels tot de mogelijkheden. “Mijn dochter is intelligent en kan alles bereiken”, zegt ze. “Wat ze vooral nodig heeft, is vrede.”