Energie uit Afrika: wel eerlijk graag
Dit artikel verscheen op dinsdag 4 juli 2023 in Trouw
Haal grondstoffen voor energie op een gelijkwaardige manier uit Afrika. Dat betogen Charity Migwi van 350Africa.org en Marius Troost van Both ENDS namens een groot aantal organisaties, waaronder Plan International.
De relaties tussen Nederland en Afrikaanse landen worden veel gelijkwaardiger, zo belooft het kabinet in de ‘Afrikastrategie’ waarover de Tweede Kamer binnenkort debatteert. Maar wie beter leest, ziet dat de strategie gericht is op het veiligstellen van grondstoffen voor de Nederlandse energietransitie en veel minder op de belangen van de Afrikaanse landen waar die grondstoffen vandaan komen. Juist nu de energietransitie in een stroomversnelling komt, moet Nederland inzetten op duurzame, gelijkwaardige handelsrelaties waarbij mensenrechten, milieu en autonomie centraal staan.
Grondstoffen worden nu aan het mondiale Zuiden onttrokken voor weinig geld en vaak onder slechte arbeidsomstandigheden en door multinationale bedrijven geëxporteerd naar het Noorden. Gemeenschappen in het Zuiden krijgen te lijden onder ontbossing, milieuvervuiling, uitbuiting en schade aan de gezondheid. In plaats van welvaart hebben veel grondstofrijke Afrikaanse landen enorme schulden en energie-armoede.
Voetafdruk
De disproportionele gevolgen die klimaatverandering heeft voor het Zuiden komen hier bovenop, vooral veroorzaakt door de fossiele voetafdruk van westerse landen. Vrouwen, meisjes en de inheemse bevolking worden extra hard geraakt.
De vraag naar (zeldzame) metalen en mineralen – voor windturbines, zonnepanelen en batterijen – zal snel fors toenemen. Om nog ergere klimaatverandering af te wenden moet Nederland snel helemaal afstappen van fossiele brandstoffen, zijn enorme energieverbruik en consumptie terugdringen en vol inzetten op hernieuwbare energie.
De grondstoffen daarvoor worden op dit moment voor een groot deel gewonnen op het Afrikaanse continent, door mijnbouwbedrijven die het met mensenrechten en milieuregels niet nauw nemen. Om te voorkomen dat de westerse energietransitie opnieuw decennia van milieuvervuiling, watertekorten en mensenrechtenschendingen veroorzaakt in Afrika, is het noodzaak de handel in mijnbouwproducten streng te reguleren. In de Afrikastrategie wordt daarover vooralsnog met geen woord gerept.
Met het enorme potentieel voor zon- en windenergie en de rijkdom aan transitiegrondstoffen hebben Afrikaanse landen een unieke kans om zelf een duurzaam energiesysteem op te zetten. Dat lukt alleen als het mondiale Noorden rechtvaardigheid en gelijkwaardigheid centraal stelt in zijn energietransitie.
In de Afrikastrategie lijkt gelijkwaardigheid vooralsnog vooral van pragmatische aard: Afrikaanse landen weten dat ze veel grondstoffen hebben, maar zijn gewaarschuwd door het koloniale verleden. Om toegang te krijgen tot die grondstoffen, moet Nederland zich daarom anders opstellen.
Afhankelijkheid
Om gelijkwaardigheid te bereiken, lijkt het kabinet vooral instrumenten in te gaan zetten die al bestaan en die voortkomen uit een ongelijkwaardig verleden. De exportkredietverzekering bijvoorbeeld, die de risico’s dekt van het Nederlandse bedrijfsleven, maar niet van de lokale bevolking. Deze exportkredietverzekering is weinig transparant en zwak als het gaat om het naleven van mensenrechten en milieunormen.
Hoe gaat de Nederlandse regering ervoor zorgen dat Afrikaanse landen zelf ook een hernieuwbare industrie kunnen opbouwen, in plaats van afhankelijk te zijn van buitenlandse bedrijven? En wat gaat Nederland doen aan zijn gigantische grondstoffenvoetafdruk, waarvoor gemeenschappen elders de prijs betalen?
Deze vragen worden in de Afrikastrategie nog niet beantwoord. Het is aan Kamerleden om daar helderheid over te krijgen.
Nederland heeft een historische kans om zijn energiesysteem op een eerlijke manier te hervormen. Dat betekent niet alleen afscheid nemen van het fossiele-energiesysteem, maar ook van het oneerlijke handelssysteem.
Dit stuk verscheen op dinsdag 4 juli 2023 in Trouw en is mede-ondertekend door de volgende organisaties: ActionAid, Both ENDS, CARE Nederland, Fair Climate Fund, Hivos, IUCN NL, Milieudefensie, Plan International, Save the Children, Simavi, WECF, WO=MEN Dutch Gender Platform en WWF-NL.
