Meisjes en jonge vrouwen: de onzichtbare slachtoffers van de oorlog in Oekraïne

Sinds de oorlog in Oekraïne in februari 2022 uitbrak zijn miljoenen inwoners op de vlucht geslagen. Te midden van de chaos en verwoesting zijn met name meisjes en vrouwen extra kwetsbaar, betoogt Plan International’s genderspecialist Yeliena Dudko. Er is internationaal al aandacht voor seksueel oorlogsgeweld, maar ook andere vormen van geweld tegen meisjes en vrouwen nemen toe, zoals seksuele uitbuiting en huiselijk geweld. “De politie is overbelast en hulpverlening is nauwelijks beschikbaar. Meisjes en vrouwen krijgen hierdoor niet op tijd de juiste zorg en bescherming.”

Meer dan 6 miljoen Oekraïners zijn de oorlog in hun land ontvlucht. Onder hen zijn vooral veel moeders met kinderen, adolescente meisjes en alleenstaande vrouwen. Zij lopen enorme en unieke risico’s, zegt Yeliena Dudko van Plan International in Oekraïne.

“Het begint al bij het vinden van onderdak”, vertelt de genderexpert. “Veel vluchtelingen zijn voor huisvesting afhankelijk van de particuliere markt. Verhuurders worden niet gescreend en de positie waarin vluchtelingen zich bevinden is nijpend, waardoor het risico op seksuele uitbuiting en misbruik hoog is. Zo wordt via platforms als Tinder onderdak aan jonge vrouwen aangeboden in ruil voor seksuele diensten. Vaak hebben ze geen geld en is er geen alternatief, weigeren is daarom geen optie.”

Yeliena Dudko van Plan International

Expert Gender in Emergencies

Via platforms als Tinder wordt onderdak aan jonge vrouwen aangeboden in ruil voor seksuele diensten. Vaak hebben ze geen geld en is er geen alternatief.

Vrouwenhandelaren

Ook worden socialmediaplatforms veelvuldig gebruikt door vrouwenhandelaren en mensensmokkelaars, die potentiële slachtoffers vervoer of onderdak aanbieden of desinformatie verspreiden over reisroutes. Dudko: “Zo kunnen voornamelijk alleenreizende, jonge vrouwen de prostitutie in worden gelokt.”

Niet alleen vrouwen, maar ook jongere meisjes, die veelal zijn aangewezen op digitaal onderwijs, zijn volgens Dudko online niet veilig. “Omdat ze weinig contact hebben met leeftijdsgenoten en ouderlijk toezicht vaak ontbreekt, worden Oekraïense meisjes eerder slachtoffer van grooming. Dit wordt ook wel online kinderlokken genoemd, waarbij een volwassene een kind manipuleert en zo aanzet tot (cyber)seks.”

Niet gesignaleerd

De autoriteiten krijgen lang niet alle meldingen van meisjes en vrouwen binnen. “In Oekraïne willen veel meisjes en vrouwen de politie niet belasten met hun meldingen omdat ze denken dat handhavers belangrijkere taken hebben. Maar ook wanneer meisjes en vrouwen zich in een buurland bevinden, stappen zij niet snel naar de politie. Misbruik of seksueel geweld melden is niet makkelijk, laat staan in een vreemd land. Daardoor is het lastig te zeggen hoe groot de omvang van het probleem is.”

Wat ook onderbelicht blijft, is de toename van huiselijk geweld in Oekraïne waar vooral (jonge) vrouwen slachtoffer van worden. Doordat buurten verlaten zijn is de sociale controle weggevallen en ook autoriteiten zoals politie en jeugdzorg zijn niet of minder operationeel. Dudko. “Tegelijkertijd ervaren Oekraïners veel stress, keren getraumatiseerde soldaten terug naar huis en delen ontheemde gezinnen vaak samen één kamer op een opvanglocatie. We weten dat huiselijk geweld in dit soort situaties toeneemt.”

Bewustzijn

Maatschappelijke organisaties spelen een belangrijke rol in het tegengaan van stigma’s op het melden van seksueel, huiselijk en andere vormen van geweld tegen meisjes en vrouwen. Eén van die organisaties, HumanDoc, biedt met steun van Giro555 en Plan International noodhulp in Polen. Dudko: “Samen zetten we bewustwordingscampagnes op die oproepen om misbruik en gendergerelateerd geweld te rapporteren. Ook werken we met Oekraïense psychologen die vrouwen die slachtoffer worden van seksueel geweld en misbruik bijstaan met psychosociale steun en doorverwijzen naar gespecialiseerde zorg. Daarnaast trainen we hulpverleners in het herkennen en bestrijden van seksuele uitbuiting, misbruik en geweld.”

Anticonceptie

Door het verhoogde risico op seksuele uitbuiting en seksueel geweld is toegang tot gezondheidszorg essentiëler dan ooit. Maar in Oekraïne is de gezondheidszorg beperkt: zeker in conflictgebieden komen meisjes en jonge vrouwen moeilijk aan anticonceptie, kraamzorg en zelfs basisbehoeften zoals maandverband. Over de grens is de situatie niet altijd beter: “Onder andere in Polen is de seksuele en reproductieve gezondheidszorg zeer beperkt, terwijl tussen de vluchtelingen ook slachtoffers van seksueel oorlogsgeweld zitten. We weten dat meisjes en vrouwen uit wanhoop soms zelfs terugkeren naar Oekraïne voor noodanticonceptie.”

Toch zijn er lichtpuntjes, benadrukt Dudko: “De Poolse organisatie FEDERA runt met steun van Plan International nu een telefoondienst met Oekraïense gynaecologen die hen door kunnen verwijzen naar een vriendelijke dokter of apotheker. Ook geeft FEDERA seksuele voorlichting aan jongens en meisjes. Dat is cruciaal, want hoewel veel jongeren online onderwijs volgen zien we dat seksuele voorlichting in deze crisis nauwelijks meer aan bod komt.”

Wederopbouw

Hoewel de oorlog in Oekraïne nog woedt, denkt Dudko al na over de wederopbouw van haar land: “De gevolgen van deze oorlog zijn anders voor meisjes en vrouwen dan voor jongens en mannen. Het is daarom cruciaal dat alle perspectieven worden meegenomen wanneer we Oekraïne weer opbouwen. Onlangs hebben we Oekraïense jongeren geïnterviewd over de toekomst. Zij onderstreepten het belang van onderwijs en psychosociale hulpverlening, en dat ook jonge vrouwen een actieve rol moeten spelen bij de wederopbouw van ons land.”