Als tiener opgroeien in een oorlog, hoe doe je dat?

De oorlog in Oekraïne duurt al twee jaar en het wordt langzaam duidelijk dat de strijd nog lang niet is gestreden. Jongeren in het land groeien ondertussen op en proberen hun leven op te bouwen. Leren, studeren, hun weg vinden. Dat valt niet mee als de raketten over je hoofd vliegen en je regelmatig moet vluchten naar een schuilkelder. Plan International is een van de organisaties die opkomt voor jongeren en hen ondersteunt in oorlogstijd.

Les in een schuilkelder of online, geen nieuwe vrienden kunnen maken, achtergesteld worden. Jongeren en in het bijzonder meisjes in Oekraïne groeien op in een onzekere situatie. Plan International komt met steun via Giro555 in Oekraïne en Polen op voor de belangen van kinderen en jongeren. Eén van de projecten in de regio voert Plan International uit in samenwerking met de Dobrodiy Club en is erop gericht om jongeren die vlakbij de frontlinie wonen te ondersteunen.

Verwoeste huizen, verwoeste levens

De regio Mykolajiv in het zuiden van Oekraïne is na een hevige strijd weer toegankelijk voor humanitaire hulp. De zware gevechten hebben hun sporen nagelaten. Veel huizen, scholen en wegen zijn verwoest. Kinderen verloren een of meerdere ouders. Mensen proberen hun leven weer op te pakken, maar voor veel jongeren is dat lastig. Alina Pohorila is projectleider van het programma in Mykolajiv en ziet hoe moeilijk deze situatie voor jongeren is. 

Een van de problemen is dat hun sociale netwerk veel kleiner is geworden: “Omdat de scholen verwoest zijn, krijgen veel kinderen en jongeren online les. Daardoor hebben ze geen gewone schooltijd en zien ze nauwelijks klasgenoten. Voor veel jongeren in Oekraïne is het door de oorlog veel moeilijker geworden om vriendschappen aan te gaan.” Ook de veertienjarige Lisa ervaart dat: “Ik merk dat veel van mijn vrienden zijn veranderd door de oorlog. Ze sluiten zich af, praten niet meer en blijven binnen.”

Tieners ervaren vaak geweld

Uit onderzoek van La Strada Ukraine en UNICEF blijkt dat ruim 80 procent van de Oekraïense tieners zorgen heeft over geweld in relaties of gezinnen en dat 60 procent niet weet hoe zij dit moeten melden.  “De samenleving staat onder druk”, verklaart Alina. “Hoe onstabieler de situatie, hoe groter het risico op geweld. Vooral meisjes en jonge vrouwen zijn kwetsbaar.” Bovendien blijkt uit de data dat slechts een derde van de jongeren met hun ouders praat over onderwerpen als geweld, pesten en seksuele gezondheid.

Alina: “Er is heel veel onwetendheid over deze onderwerpen. In onze samenleving worden dit soort situaties, waarin meisjes en jonge vrouwen gevaar lopen en worden achtergesteld, vaak niet herkend. Veel meisjes en jonge vrouwen waarmee we werken hebben dit soort situaties al meegemaakt, zonder het als gevaar te bestempelen. Een voorbeeld: lang niet alle jongeren herkennen huiselijk geweld als iets strafbaars.”  

Dat geweld tegen meisjes en vrouwen toeneemt door de oorlog in Oekraïne, bleek eerder al uit alarmerende rapporten over seksueel en gendergerelateerd geweld. Zo kwamen er in de eerste helft van 2023 anderhalf keer zoveel meldingen van huiselijk geweld binnen dan in dezelfde periode een jaar eerder. 

Influencers inzetten

Bewustwording van de problemen is een belangrijke stap. Een van de manieren om dat te bereiken is via influencers op social media: “We proberen de jongeren op een begrijpelijke en toegankelijke manier uit te leggen wat gendergerelateerd en huiselijk geweld is en hoe ze daarmee om kunnen gaan. Dat doen we onder andere door samen met influencers video’s te maken en te verspreiden. Zij spreken de taal van jongeren en zijn voor veel van hen een rolmodel”, legt Alina uit. 

Plan International en de Dobrodiy Club organiseren ook workshops, waarin jongeren onder andere leren wat hun rechten zijn, hoe ze hun persoonlijke grenzen kunnen aangeven en hoe ze hulp en ondersteuning kunnen krijgen als ze met ongelijkheid en geweld te maken krijgen. Alina: “We ondersteunen ze ook om hun weerbaarheid en zelfvertrouwen te vinden, om te kunnen dealen met de situatie waarin ze zitten.” Lisa was een van de deelnemers en ervaarde hoe belangrijk dit soort bijeenkomsten zijn: “Dit soort projecten zijn belangrijk voor mijn generatie om weer vertrouwen op te bouwen. Zelfvertrouwen is belangrijk, zonder dat gaan we een moeilijke toekomst tegemoet.”

Naast workshops, brochures en video’s is er voor de deelnemers een dagboek ontwikkeld. De projectmanager legt uit wat het nut daarvan is: “Het is een interactief dagboek, een beetje zoals een vriendenboekje. Het is een plek waar jongeren hun gedachten en ervaringen kunnen opschrijven, gecombineerd met handige informatie over hoe je zelfvertrouwen kunt opbouwen, om kunt gaan met geweld en hoe je de gevaren van gendergerelateerd geweld kunt begrijpen en herkennen. Dit dagboek is voor meisjes én jongens belangrijk.” 

Voorzichtig zijn

Het is nog altijd gevaarlijk in de regio, waardoor het moeilijk is om evenementen te houden met grote groepen jongeren. Alina legt uit waarom ze niet zomaar een openbare bijeenkomst kan organiseren: “We kunnen afgeluisterd worden. We lopen het risico dat we een bijeenkomst hebben en dat deze plek wordt aangevallen met raketten.” De workshops worden daarom altijd in een schuilkelder gehouden.

Het verspreiden van informatie gaat deels via mond-tot-mondreclame: “We werken in kleine steden en dorpen waar weinig activiteiten worden georganiseerd, dus het woord verspreidt zich snel. We ervaren dat de inwoners het prettig vinden als we komen, omdat er maar weinig mensen naar hun stad of dorp komen om iets voor hen te doen.” 

In het begin waren de verwachtingen van de jongeren en hun omgeving niet erg hoog. Maar na een bijeenkomst komen vaak de emoties los: “Naar jongeren wordt meestal niet geluisterd, maar met onze activiteiten krijgen ze de aandacht en ruimte om hun verhaal te vertellen. Het sociale aspect is heel belangrijk, de deelnemers krijgen de mogelijkheid om nieuwe vrienden te maken en met leeftijdsgenoten op te trekken.”

Omkijken en luisteren naar elkaar. Het lijkt zo eenvoudig, maar in tijden van oorlog is niets simpel. Soms kan een beetje aandacht al het verschil maken voor tieners. Zij zijn degenen die het land straks weer op moeten bouwen, dus laten we ze niet vergeten.